افلاتوكسين ها

مقدمه :

افلاتوكسين ها سمومي هستند كه بوسيله تعدادي از قارچ ها كه برروي خوراك دام ومواد غذائي رشد مي كنند،توليد شده ومي توانند بيماري افلاتوكسيكوزيس را درحيوانات اهلي وانسان ايجاد كنند .در مورد اين سموم وبيماري هاي حاصله در سراسر جهان تحقيقات زيادي صورت گرفته است .عوامل محيطي مختلفي برروي توليد افلاتوكسين دخالت دارند از اين رو شدت آلودگي بستگي به موقعيت جغرافيائي ، شيوه كشاورزي ،حساسيت محصولات كشاورزي قبل از درو،پروسه تهيه مواد غذائي ووضعيت انبار محصولات دارد. افلاتوكسين ها نسبت به ساير سموم قارچي به علت اثرات سرطان زائي وايجاد مسموميت حاد از اهميت بيشتري برخوردارهستند.بسياري از كشورهابا توجه به داشتن آلودگيهاي قارچي در مواد غذائي ومحصولات كشاورزي با تصويب قوانين ومقررات ويژه اي توانسته اند بهداشت وسلامتي مواد غذائي توليدي خود را تامين نمايند.

تاريخچه :

در سال 1960 بيش از صد هزار بوقلمون جوان در كشور انگليس در اثر يك بيماري جديد تحت عنوان بيماري TURKEY X در عرض چند ماه ا زبين رفتند.محققين پس ار مطالعات وبررسيهاي دقيق دريافتند كه بيماري تنها محدود به بوقلمون نشده ودر جوجه اردكها وبلدرچين هاي جوان منجر به تلفات سنگيني شده است ،همچنين به اين نتيجه رسيدندكه عامل بيماري از طريق تغذيه با بادام زميني ⁽¹⁾برزيلي به طيور مزبور منتقل وباعث مرگ ومير آنها شده است .سرانجام بعد از آزمايشات متعددمشخص گرديد كه خوراك مورد نظر بر اثر آلودگي با نوعي سم كه منشا قارچي دارد باعث تلفات طيور گرديده لذا در سال 1961 قارچ توليدكننده بيماري را ASPERGILUS .FLAYUS وسم حاصله را AFLATOXIN نامگذاري كردند .كشف اين سموم موجب شد كه مسئولين امر به زيانهاي حاصله از سموم قارچي به عنوان عامل آلوده كننده مواد غذائي وايجاد بيماري وحتي مرگ در انسان وحيوانات توجه بيشتري بنمايند.(7)

در پائيز 1974 بيماري افلاتوكسيكوزيس در دو ايالت شمالي و150 روستاي كشور هند اتفاق افتاد كه در اين همه گيري 397 نفر بيمار شدند كه از اين تعداد 108 نفر جان باختند . در سال 1982 بيماري مزبور در كشور كنيا مشاهده گرديد .

در سال 1983  AUTRUP و همكاران براي اندازه گيري افلاتوكسين در ادرار از روش SYNCHRONOUS FLURECENCE SPECTROSCOPY استفاده كردند.

در سال 1986 WILD وهمكاران روشهاي ارزيابي سيستم ايمني راكه داراي حساسيت قابل توجهي است ،براي تعيين ميزان افلاتوكسين در مايعات بدن انسان بكار بردند .

درسال 1988 IARC⁽¹⁾ افلاتوكسين B1 را در ليست مواد سرطانزاي انساني قرار داد .( 11و1)

براساس گزارشات سازمان غذا وكشاورزي سازمان ملل متحد (FAO) هرساله ميليونها تن مواد غذائي در اثر آلودگي با مايكوتوكسين ها ازبين مي رود لذا در سال 1988 برنامه ريزيها ي زيادي همراه با كارگاههاي آموزشي براي كنترل بهداشتي مواد غذائي در سرتاسر دنيا صورت گرفت (4).

درسال 1990 بنابه گزارش مركز كنترل بيماريها⁽²⁾ در كشور آمريكا عامل ايجاد بسياري از موارد مسموميت هاي غذائي ،ميكربها وقارچهاي بيماريزا بوده اند.

از سال 1990 روش TLC به عنوان يكي از روشهاي متداول جداسازي افلاتوكسين مورد توجه بوده وبه منظور تشخيص وتعيين مقادير كمي افلاتوكسين به كاررفته است .در اين روش ميزان سم بر حسب NG/G گزارش مي شود.(7)

افلاتوكسين ها:

افلاتوكسين ها ، مايكوتوكسين ها ئي هستند كه توسط دونوع كپك به نامهاي ASPERGILUS.FLAVOUS و ASPERGILUS.PARASITICUS ايجاد مي شوند .در كلمه AFLATOXIN حروف A و F به ترتيب نماينده جنس قارچ يا ASPERGILUSوگونه آن يا FLAVOUS مي باشند كه با لغت TOXIN تركيب شده است .(9و8).

مطالعات زيادي در مورد گونه هاي اين قارچ شامل ASPERGILUS.PARASITICUS و

ASPERGILUS.FLAVOUS و ASPERGILUS.NOMIUS و ASPERGILUS.NIGER در دانشگاههاومراكز تحقيقاتي جهان صورت پذيرفته است .براساس اين مطالعات در طبيعت چهار نوع افلاتوكسين اصلي شامل B1و B2و G1و G2 ودونوع محصولات متابوليكي به نامهاي M1و M2 وجود دارند كه مي توانند خوراكهاي دام وانسان همانند ذرت ،سورگوم ،گندم ،سويا ،كنجاله پنبه دانه ، بادام زميني ، آجيل ها، خشكباررا آلوده سازند .( 14و9و7و2)

1-INTERNATIONAL AGENCY RESEARCH CANCER

2-CENTER CONTROL DISEASE

آفلاتوكسين هاي M1و M2 براي اولين بار از شير دامهائي كه با خوراك آلوده تغذيه شده بودند ، جدا شدند .(7و2) اين سموم داراي ساختمان ملكولي مشابهي بوده ويك گروه از تركيبات اكسيژن دار هتروسيكليك را تشكيل مي دهند.(7)

افلاتوكسين هاي G2,B2 مشتقاتي از G1,B1 بوده وافلاتوكسين هاي M2,M1 به ترتيب از افلاتوكسين هاي B2,B1 حاصل مي گردند وفرمول ملكولي آنها به شرح زير است

B1=C₁₇H₁₂O₆ G1=C₁₇H₁₂O₇

B2=C₁₇H₁₄O₆ G2=C₁₇H₁₄O₇

چنانچه گاو شيري از خوراك دام آلوده به افلاتوكسين B تغذيه نمايد آنزيمهاي موجود در كبد آن را به افلاتوكسين M تبديل كرده كه در شير وادرار را دفع مي شود.(6و4)

اين سموم در شير ، پنير ،بادام زميني ،تخم پنبه ،مغز بادام ،چاشني ها، انجير ودر انواع مختلف خوراكهاي انساني ودامي يافت شده وقابل اندازه گيري است گاهي تخم مرغ ومحصولات گوشتي به علت استفاده از خوراك آلوده ،آلودگي به افلاتوكسين را نشان مي دهند . افلاتوكسين ها از مسائل مهم بهداشت عمومي به شمار مي روند و مي توانند در كليه مراحل توليد، فرآوري ،حمل ونقل وذخيره به مواد غذائي آسيب برسانند .(7)

فاكتور هائي كه مي توانند زمينه هاي لازم جهت رشد قارج وتوليد افلاتوكسين را ايجاد نمايند شامل آلودگي محصولات كشاورزي قبل از درو،به تعويق افتادن زمان خشك كردن محصولات وبالابودن درصد رطوبت آن ،آفات نباتي وانباري ،شرايط نگهداري مواد غذائي در انبار(از نظر ميزان در جه حرارت ورطوبت )مي شوند.همچنين عواملي نظير استرس ناشي از كمبود آب وخشكسالي ، باروري ضعيف گياهان وتراكم زياد آنهادر مزرعه ،وجود علفهاي هرز ، افزايش درجه حرارت محيط در ازدياد كپكها وتوليد سم نقش دارند .(7و4و2)

حساسيت فردي حيوانات به سم افلاتوكسين به طور قابل توجهي متفاوت بوده وبه گونه ،سن ،جنس ،وتغذيه حيوان بستگي داشته به طوريكه حيوانات جوانتر داراي بيشترين حساسيت به اين سم مي باشند.

عواملي نظير وضعيت تغذيه ،وجود عوامل بيماريزامانند ويروس هپاتيت ويا آلودگي هاي انگلي در ايجاد بيماري در انسان نقش داشته ومواردي مانند محدوديت دسترسي به مواد غذائي ،فراهم بودن وضعيت محيطي مناسب جهت رشد قارچها ،نبود سيستم كنترلي ومراقبت بخصوص هنگامي كه انسان براي مدت طولاني در معرض دزهاي كم سم قراردارد،مي تواند موارد بروز بيماري را افزايش دهند.(7)

اثرات سم آفلاتوكسين در بهداشت وسلامتي انسان وحيوان :

انسان بوسيله مصرف غذاهاي آلوده در اثر رشد قارچها درمعرض خطرات ناشي ازسم قرار گرفته وچون جلوگيري از رشد قارچها در مواد غذائي آسان نيست بنابراين پيشگيري از بيماريهاي قارچي در انسان وحيوان مشكل مي باشد.

در بعضي از كشورهاي جهان مانند تايوان ،اوگانداوهندوستان مواردي از بروز افلاتوكسيكوزيس انساني در اثر مصرف غذاهاي آلوده ،گزارش شده است امادر كشورهاي توسعه يافته به دليل وجود سيستم هاي كنترلي دقيق ،فروش مواد غذائي آلوده ممنوع بوده وبيماري به ندرت مشاهده مي شود. (7)

علائم باليني مشاهده شده در انسان شامل استفراغ ، دردناحيه شكم ،ضايعات حاد كبدمثل FATTY CHANGE، ادم ريوي ،لرزش عضلاني ،كوما،تشنج ومرگ همراه با ادم مغز ودرگيري اندامهائي نظير كبد ،كليه هاوقلب مي باشد.(7و4و2)افلاتوكسين B1 از عوامل تراتوژنيك موتاژنيك وسرطانزاي انساني است (19و14و4و3)

اگر انسان روزانه براي مدت طولاني كمتر از 10 ميكروگرم به ازراي هر كيلوگرم وزن بدن افلاتوكسين B1 دريافت نمايد به عوارض زود گذر وموقتي مبتلا مي شوداما چنانچه اين ميزان به 50 ميكروگرم برسد اثرات باليني مهمي رخ خواهد داد وتظاهرات اپيدميولوژيكي اتفاق مي افتد.(2) .

مطالعات انجام شده در آسياوآفريقا نشان مي دهد كه جيره هاي غذائي حاوي افلاتوكسين از عوامل ايجاد سرطان كبددر انسان هستند بنابراين محققين بيمارستانهاومراكز درماني سراسر جهان در جستجووتلاش براي مشخص نمودن علل سرطان كبد مي باشند.آنها پس از بررسهاي زيادي پي برده اند كه افرادي كه در معرض فاكتورهاي خطر مانند هپاتيت ،سيروز كبدي ،افلاتوكسين ها،پيري وعوامل ارثي قرار دارند احتمال ابتلا به سرطان كبد درآنها بيشتر است. فاكتورهاي خطر عواملي هستند كه شانس ابتلا انسان را به يك بيماري افزايش مي دهند.(18)

.علائم باليني مشاهده شده در حيوانات شامل اختلال در دستگاه گوارش ،جلوگيري از فعاليت سيستم ايمني ،كاهش توليد مثل ، افزايش ضريب تبديل غذا ،كاهش شير وتخم مرغ ،كم خوني ،يرقان وكاهش رشد مي باشد.ايجاد سرطان توسط افلاتوكسين به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است وكبد اندام اصلي است كه در بيشتر گونه ها آسيب مي بيند . نتايج حاصله از اين مطالعات حاكي از آن است كه افلاتوكسين هاي B1 ،M1،G1 باعث ايجاد انواع سرطان در گونه هاي مختلف حيوانات مي شوند. در حيواناتي كه تحت تاثير افلاتوكسين قرار گرفته اند،اشتها كم شده تلفات ناشي از اين سموم قابل مشاهده است (7و4) چنانچه ميزان دريافتي افلاتوكسين در خوراك خوك بين 100-400PPB باشد ،ميزان رشد كاهش مي يابد .امااگرميزان دريافتي بيش از 400PPB گرددضايعات كبدي ،خونريزي در اندامهاي داخلي وحتي مرگ مشاهده خواهد شددر حليكه علائم باليني در گوساله وگاوهاوقتي ظاهر مي شودكه به ترتيب ميزان 150PPBو 600PPB افلاتوكسين را دريافت كرده باشند..

در شكل مزمن علاوه بر ضايعات كبدي ،كاهش رشد ،كاهش راندمان تغذيه ،ضايعات كليوي ،اختلال در متابوليسم پروتئين هاوچربي ها ديده شده ودر شكل حاد بيماري علائمي نظير بي حالي ،درد ناحيه شكم ،اسهال ، RECTAL PROLAPSE وسرانجام مرگ مشاهده ميشود.(17و5)

افلاتوكسين ها مي توانند نكروز حاد ،سيروز وتومورهاي كبدي ، را در گونه هاي مختلف حيواني ايجاد كنند به عنوان مثال افلاتوكسين B1 در بسياري از گونه ها شامل پستانداران ،پرندگان ، ماهيها جوندگان سرطانزا مي باشد.براساس تحقيقات بعمل آمده LD50 سم براي اكثر گونه ها ./5-10MG/KGگزارش شده است .(1) افلاتوكسين ها در كبد حيوانات متابوليزشده وغلظت زياد آن مي تواند باعث بيماريهاي كبدوسرانجام مرگ حيوان شود.امادر غلظتهاي كم مي تواند عوارض گوناگوني مانند ايجاد نواقص مادرزادي ،خونريزي در عضلات وكاهش فعاليتهاي سيستم ايمني را در بر داشته باشد.(19)

شرايط نمونه برداري :

نمونه گيري وآماده كردن نمونه ها جهت آزمايش از اهميت ويژه اي برخوردار بوده در غير اينصورت ممكن است در تشخيص افلاتوكسين اشتباهاتي رخ دهد .باتوجه به اين موضوع طرحهاي اختصاصي وگسترده اي جهت حذف اين سموم وبعضي از مواد غذائي نظير ذرت ،بادام زميني وآجيل ها تدوين شده است . در نمونه گيري بايد ابتدانمونه هاي اوليه از محموله هاي مورد نظر برداشت شده وپس از اينكه به طور كامل مخلوط شد،نمونه نهائي اخذ گردد..

تمام روشهاي آزمايش شامل سه مرحله است :

1- استخراج

2- خالص سازي

3- تعيين ميزان سم

اخيرادر مرحله دوم ،توسط روش استخراج فاز جامد⁽¹⁾ ،مواد اضافي به منظورخالص سازي جداشده ودر مرحله آخر برروي عصاره حاصله آزمايشا ت لازم انجام وميزان سم مشخص مي گردد.

آزمايشات^_(2و3) TLC,LC از رايج ترين روشهاي آزمايشگاهي براي تشخيص افلاتوكسين در مواد غذائي است .اما با توجه به اينكه اين روشها پرزحمت ووقت گير بوده واحتياج به دانش وتجربه زيادي دارد وهمچنين ممكن است وجود ناخالصيهاي حاصله در نتيجه آزمايش تاثير بگذارد لذا امروزه روشهاي آزمايشگاهي جديدي كه براساس آنتي بادي هاي اختصاصي طراحي شده ،مورد استفاده قرار مي گيرد. .اين آزمايشات شامل ELISA ,ICA,IMMUNE ASSAYما را در سایت مهندسی بهداشت محیط دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : نظام الدین منگلی زاده epa بازدید : 776 تاريخ : چهارشنبه 30 اسفند 1391 ساعت: 13:08