مديريت مواد زائد شهري در چين: وضعيت، مشكلات و چالشها

اين مقاله بررسي توليد و تركيب زباله هاي شهري را در چين ارائه مي كند و يك مرور جامعي بر وضعيت رايج مديريت زباله هاي شهري و اناليز مشكلات موجود در جمع آوري، جداسازي، بازچرخش و دفع و بعضي ژيشنهادهايي  براي بهبود سيستمهاي زباله هاي شهري در آينده ارائه مي دهد. در كشور چين همزمان با شهرسازي ، رشد جمعيت و صنعتي شدن، كميت توليد مواد زائد شهري  به سرعت افزايش پيدا كرده است. كل مقدار زباله هاي شهري از 3/31 ميليون تن در سال 1980 به 212 ميليون تن در سال 2006 و ميزان توليد مواد زائد از 5/0 كيلوگرم به ازآئ هر نفر در روز در سال 1980 به 98/0 كيلوگرم به ازآئ هر نفر در روز در سال 2006 افزايش پيدا كره است. در حال حاضر تركيب زباله در چين تركيب زباله به خاطر افزايش مواد زائد آشپزخانه اي در چين ميزان مواد آلي و رطوبت (تقريبا 60 درصد) افزايش پيدا كرده است. كل مقدار مواد زائد جمع آوري و انتقال داده شده در سال 2006، 148 ميليون تن در سال بود كه از آن مقدار 4/91 درصد لندفيل(دفن در زمين)، 4/6 درصد سوزانده و 2/2 درصد كمپوست شده بودند.  به طور كلي ميزان تصفيه مواد زائد شهري در چين تقريبا 62 درصد در سال2007 بود . در سال 2007 حدود 460 تاسيسات براي مديريت مواد زائد بود كه از اين تعداد 366 مكان لندفيل، 17 كارخانه كمپوست و 66 كارخانه زباله سوز بود. اين مقاله در نظر دارد چالشها و فرصتهاي روبروي مديريت مواد زائد شهري را در چين مورد توجه قرار دارد و تعدادي نيز توصيه براي كمك به بهبود و پيشرفت مديريت مواد زائد شهري در چين ارائه نمايد.جمعيت چين در طي دو دهه گذشته همراه با بهبود وضعيت اقتصادي افزايش يافته است. پيشرفت و توسعه چين به طور غير منتظره اي با افزايش مقدار مواد زائد همراه بوده است. هيچ كشور ديگري همانند چين با افزايش توليد زباله همراه نبوده است.

توليد و تركيب مواد زائد جامد شهري در چين:

در حال حاضر در حدود 29 درصد از كل مواد زائد توليدي در جهان در چين توليد مي شود. در سال 2004 چين از بزرگترين توليد كننده مواد زائد آمريكا پيشي گرفته است. در مقايسه با ساير كشورهاي توسعه يافته چين در بين كشورهاي توليد كننده كم مواد زائد به ازاء هر توليد كننده ميث باشد. در سال 2006 ميزان توليد زباله 8/0 تا 1 كيلوگرم به ازاء هر نفر بوده است در حاليكه در كشورهاي توسعه يافته اين مقدار 43/1 تل 08/2 مي باشد. عمده تركيبات مواد زائد شهري در چين شامل خاكستر ذغال كه از تنورهاي خانگي توليد مي شود كه از چوب براي گرم كردن خانه و پختن غذا به وي‍ه در روستاها انجام مي شود. در حال حاضر مقدار خاكستر به دليل جايگزيني سوخت گاز به جاي ذغال كم شده و انتظار مي رود تا سال 2030 خاكستر ذعال در مواد زائد به حد خيلي كمتري برسد. جريان توليد زباله در چين به سمت بيشتر شدن كاغذ، پلاستيك و چند لامينتها در تركيب زباله پيش مي رود.

مديريت مواد زائد شهري حال حاضر در چين

در چين، انجام سيستم مديريت مواد زائد شهري به فاكتورهاي مهمي از قبيل وضعيت كشورها، نيازهاي محيزي، استرات‍يها در مديريت محيط، سياست انرزي، امكانات و توانمنديهاي اقتصادي و فني و آموزش و آگاهي شهروندان نسبت به محيط بستگي دارد.

جمع آوري مواد زائد

سرويسهاي جمع آوري مواد زائد به طور گسترده اي بين شهرهاي چين و ختي نواحي مختلف در شهرها تفاوت دارد. اصطلاح فرمر به اين واقعيت اشاره دارد كه ساكنين با شنيدن صداي زنگ گاريها زباله ها را به سطح خيابان براي دفع مي آورند. اين روش در قسمتهاي جنوبي چين يك روش قابل قبولي براي ساكنين مي باشد. با توسعه شهر نشيني ساختماهاي بلند طبقه به تعداشان افزوده شده است. بنابراين تاسيسات شهري معمولا به صورت شوتينك بهره برداري مي شوند. روش شوت زباله و گاريهاي زنگ دار تقريبا از رده خارج شده و از سال 2000 سيستمهاي جديدي به كار گرفته شده اند. در حال حاضر ساكنين زباله هاي خود را در كيسه هاي جمع اوري كرده و در كنار خيابان در محلهايي كه براي جمع اوري زباله در نظر گرفته شده است قرار مي دهند و سپس توسط افراد مسئول و كاميونها زباله ها به محلهاي دفع يا ساير مكانها برده مي شود.

جداسازي و بازچرخش مواد زائد

مواد زائد توليد شده تركيبي از سه گروه از مواد مي باشد: مواد آلي(مواد زائد آشپزخانه، ضايعات باغ و...)، مواد معدني غير قابل باز چرخش(خاكستر ذغال،سايندر، گردو خاك و غيره) و مواد قابل باز چرخش(كاغذ، پلاستيك، شيشه و فلزات و غيره). ساكنين مواد قابل بازچرخش خود را به خريداراني كه خريداران خانه به خانه ناميده مي شوند مي فروشند و يا در محلهايي كه براي جمعآوري مواد قابل بازچرخش قرار داده اشت قرار مي دهند. دوره گردها نيز مواد خريداري شده را به محلهايي كه به طور عمده مواد زائد قابل بازچرخش را به عنوان مواد اوليه مي فروشند تحويل داده و بهايش را دريافت مي كنند. در چين، از آنجائيكه محلهاي خريداري دولتي مواد قابل بازچرخش كمي وجود دارد معمولا توسط بخشهاي اينفرمال هدايت و مديريت مي شود كه در همه سطوح و در تمامي مراحل مديريت مواد زائد اين عمل انجام مي شود، و اين عمل قويا بر جريان مواد زائد تاثير مي گذارد در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته تفاوتهاي قابل توجهي در جمع اوري مواد  قابل باز چرخش وجود دارد. اول از همه، كشورهاي توسعه يافته معمولا از برنامه هاي  كنار جدول خيابان استفاده مي كنند. جمع اوري قابل باز چرخش داخل سيستم را شامل مي شود براي مديريت مواد زائد شهري در اجتماعات و دولت شهري يا شركتهاي جمع اوري كننده مواد قابل باز چرخش را جمع آوري مي كنند و همراه با مواد زائد شهري منتقل مي كنند. به هر حال در چين مواد قابل بازچرخش و مواد زائد شهري به صورت جدا تصفيه و مديريت مي شوند. مواد قابل بازچرخش با ارزش اقتصادي معمولا جداش ده و فروخته مي شوند. تصفيه بقيه مواد زائد شهري هنوز در اختياز دولت شهري است.

لندفيل بهداشتي

دفع مواد زائد شهري در چين عمدتا در لندفيل انجام مي گيرد به اين دليل كه به صرفه بوده و مي تواند با مقدار و نوع مواد زائد در نوسان باشد. معمولا لندفيلها بوسيله وزارت ساختمان ساخته شده و توسط بخشهاي حفاظت محيط زيست مورد نظارت قرار مي گيرد. در سال 2007 نسبت به سال 2002 تعداد لندفيلها و تعداد كارخانجات كمپوست كم شده ولي تعداد زباله سوزها افزايش پيدا كرده است. تقريبا 30 درصد مواد زائد توليد شده در سال 2006 جمع اوري نشده اند. محدوديتهاي بودجه اي و اداري دليل اصلي براي جمع آوري و دفع نامناسب مواد زائد شهري بوده است.

زباله سوزي

زباله سوزي مواد زائد شهري مزاياي زيادي از جمله كاهش 90 درصد حجم مواد زائد و تقريبا كاهش 70 درصد جرم مواد آلي، تكميل گندزدايي، بازيافت انرژي و فوايد ديگري دارد. به هر حال زباله سوزي معمولا به دليل هزينه هاي زياد و انتشارات سمي محدود مي شود.

مشكلات موجود در مديريت مواد زائد شهري

جمع آوري مواد زائد

به طور كلي جمع اوري مواد زائد در چين هم به صورت رسمي و هم غيررسمي صورت مي گيرد كه البته غيررسمي دو برابر رسمي است. از طريق مواد زائد ممكن است اثر منفي روي سلامت و بهداشت كارگران جمع آوري كننده مواد زائد و زباله گردها باشد. هنگاميكه زباله گردها مواد قابل باز چرخش را از كانتيرها و ايستگاههاي زباله جمع اوري مي كنند، اغلب نا خواسته بقيه مواد زائد شهري را در محيط خيابان پراكنده مي كنند. اين زباله هاي پراكنده مشكلات بهداشتي و زيست محيطي زيادي را ايجاد مي كند.

جداسازي و باز چرخش مواد زائد

در چين بر خلاف كشورهاي توسعه يافته كه تك خانوارها بيشتر هستند مواد زائد شهري مي تواند با استفاده از كانتينرهاي مختلف كه با رنگهاي مختلفي همراه با برچسبهاي متفاوت و آگهي هاي  متفاوت به طور جداگانه مشخص شده اند، آپارتمانهاي چند طبقه مخصوصا در شهرهاي بزرگ بيشتر هستند و اين نسبتا جمع آوري مواد زائد شهري را مشكل مي كند چنانچه كه مواد زائد توليد شده از هر خانه مخلوط شده و در كيسه هايي جمع اوري مي شود. هم ميزان باز چرخش و بازيافت و همچنين سطح فني باز چرخش مواد زائد شهري در چين نسبت به ساير كشورها بنا به دلايلي پائين تر مي باشد:

اول: تلاش عمل باز چرخش نياز به تلاش زياد كارگر داردو اكثر مواد قابل بازچرخش توسط زباله گردها در فرآيند دفع انجام مي شود

دوم: مواد زائد بعد از حذف مواردي با ارزش اقتصادي ممكن است ارزش حرارتي كمتري داشته و براي زباله سوزي مناسب نباشد.

سوم: ساكنين در كشورهاي توسعه يافته معمولا مواد قابل بازچرخش را خودشان تقسيم بندي مي كنند و آنها را به مكانهاي مشخصي در اجتماعاتشان مي فرستند و بهاي براي دفع و حمل ونقل مي پردازند.

به هر حال اگرچه شايد در چين تبديل اقتصادي كاراترين روش براي تشويق ساكنين براي پيوستن به سيستم بازچرخش مي باشد. پيدا كردن يك bin بازچرخش در بعضي از شهرها بي نهايت مشكل است كه ممكن است دليل براي ساكيني جهت دفع همه مواد زائدشان با هم باشد. اين شايد به دليل نتيجه پائين بودن استاندارد زندگي ساكنين در چين در مقايسه با ساير كشورهاي توسعه يافته باشد، ...حقيقت كه آگاهي از محيطشان نيز پائين تر است. عامل ديگري كه بر صنعت بازچرخش تاثير مي گزارد اين است كه قيمت خريد وسايل باز چرخش شده بوسيله صنايع نسبتا كم است و بنابريان انگيزه اي را براي افراد جهت بازچرخش نمودن فراهم نمي كند بدون ايجاد بازار جهت خريد مواد قابل بازچرخش اين عمل نمي تواند به خوبي انجام شود. 

لندفيل بهداشتي

به طور عموم لندفيلها هم از نظر طراحي و هم از جنبه مديريتي خوب نيستند و به ندرت مواد زائد شهري را بر اساس استانداردهاي اروپا و امريكاي شمالي برآورد مي كنند. اگر چه بيش از 90 درصد مواد زائد توليد شده در چين به لندفيل فرستاد ه مي شود، در بعضي از شهرها، لندفيلها بيشتر  به صورت روباز تلنبار مي شوند و آن باعث به خطر افتادن سلامتي مردم و آلوده شدن محيط زيست مي گردد.بيوگاز كه تركيبي از گازهاي متان، دي اكسيدكربن و سولفيد هيدرو‍ژن است كه از تجزيه ميكروبي مواد آلي ناشي مي شوند و نگراني جدي از لندفيل مي باشند. پتانسيل جهاني گرمايش متان بيش از 20 برابر دي اكسيد كربن است. ميزان بازيابي گاز متان براي جلوگيري از ورود به محيط زيست در كشورهاي غربي 60 درصد بوده در حاليكه در چين تقريبا كمتر از 20 درصد مي باشد.محلهاي لندفيل به تدريج در اطرافشان به صورت دايره اي ساختمان سازي شده و اين به شدت باعث تحت تاثير قرار گرفتن سلامتي مردم شده است. به علت نياز به بودجه بالا در زمانيكه لندفيلها در فاصله دوري از اجتماع قرار مي گيرند و هزينه انتقال بالا معمولا پيدا كردن مكان مناسب لندفيل خيلي سخت است.

سوزاندن

در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته ارزش حرارتي زباله در چين به دليل بالا بودن رطوبت زباله و انهم به دليل بالابودن ميزان ضايعات مواد غذايي زباله ها براي سوزاندن مناسب نيستند. همچنين خاكستر زباله سوزي در اكثر كشورها همراه با سيمان براي ساختمان سازي استفاده مي شود(بعد از استخراج فلزات سنگين) ولي در چين اين كار خيلي كم صورت مي گيرد و با وارد شدن به محيط باعث مخاطراتي براي سلامتي مردم مي شود.

دريافت بها از توليدكنندگان زباله

در چين از هر خانوار در ماه 4/0 دلار  امريكا پول گرفته مي شود كه اين درآمد فقط مي تواند قسمت جزيي از هزينه هاي جمع اوري و انتقال و به طور كلي مديريت مواد زائد را برآورده بكند.

فرصتها و چشم اندازها

بهبود وضعيت جمع آوري زباله ها

بايستي ها مقامات محلي نقش سازماندهي و مديريت مواد زائد را انجام دهند كه اين كار باعث خواهد شد كارايي جمع آوري زباله و  همچنين پاكيزگي شهر دست يافتني باشد. در بعضي از شهرهاي چين از جمله هنگ زو يك سيستم جمع اوري مواد قابل بازچرخش جديدي تحت راهنمايي مقامات محلي ايجاد شده است كه بعد از جمع آوري مواد زائد شهري مواد قابل بازيافت را دسته بندي كرده و آنها را به فروشگاههاي خريدار مي  فروشد. البته روشهاي جداسازي مواد قابل بازچرخش با توجه به نوع زباله در محلات و شهرهاي مختلف فرق مي كند.

بهبود وضعيت جداسازي و عمل بازچرخش

كاهش توليد مواد زائد از منبع و همچنين عمل بازچرخش يك چالش مهمي در آينده چين خواهد بود. فاكتورهاي متعددي وجود دارد كه مي تواند كاربرد عملي سيستمهاي جداسازي از منبع  و عمل بازيافت در سطحه خانوار را در چين بهبود ببخشد.

اول: روش دسته بندي بايستي مشخص شود تا ساكنين با اصطلاحات و كلمات به خوبي اشنا شوند مانند(مواد قابل باز چرخش و مواد غيرقابل بازچرخش- مواد قابل احتراق و مواد غير قابل احتراق)

دوم: مواد زائد حاوي آب و رطوبت بالا از مواد قابل بازچرخش جداسازي شود تا عمل بازيافت به اساني انجام شود.

سوم: تاسيسات متراكم كننده براي سيستمهاي تصفيه مواد دزائد قابل بازچرخش نياز است توسعه داده شود.

چهارم: صنايع قابل بازچرخش نياز به بهبود از طريق حرفه اي شدن، بهبود استاندرادهاي توليدف توسعه بازار و بهتر شدن استاندارهاي بهره برداري دارد.

بهبود طراحي لندفيلها

بايست تاسيساتي براي پيش تصفيه مواد زائد قبل از وارد شدن مواد زائد به لندفيل اجام گيرد تا تجزيه مواد آلي در لندفيلها مدت زمان كمي طول بكشد و همچنين ميزان گاز گلخانه اي كمتري توليد شود.در آينده چين نياز به بهبود معيارهايي براي ايجاد مانع از ورود شيرابه به آبهاي زيرزيميني و جمع آوري گاز توليد شده مي تواند داشته باشد.

بهبود سطح دفع

ميزان تصفيه مواد زائد شهري در 2007 در چين 62 درصد بود. سطح نسبتا كم دفع به دليل سرمايه گذاري كم در اين بخش است. واضح است كه عدم حمايت مالي از بودجه شهري مركزي يك مانع بزرگي براي منابع سيستم جمع آوري محلي مواد زائد است كه با افزايش توليد مواد زائد روبرو هستند. تناسب بودجه اختصاص داده شده براي حفاظت از محيط زيست و سلامت مردم در چين خيلي كمتر در مقايسه با ساير كشورهاي توسعه يافته مي باشد. در آينده همه دست اندركاران بايستي در فرآيند برنامه ريزي و تصميم گيري در زمينه مواد زائد وارد شوند تا اينكه مديريت جامع مواد زائد اجرا شود. بايستي جايگاه بخش خصوصي در مديريت مواد زائد به خوبي تعريف و مشخص شود. همزمان كنترل و نظارتي نيز بر كار بخش خصوصي انجام شود. چين همچنين در اين زمينه نياز به سرمايه گذاري خارجي و حمايت بخش سرمايه گذاري داخلي را نياز دارد.

بهبود وضعيت دريافت بها و ماليات توليد زباله

بهبود اين وضعيت مي تواند براي فراهم نمودن حمايت بودجه اي براي دفع مواد زائد شهري موجود از طريق برنامه هاي بودجه اي همراه و همانند كاهش مقدار توليد مواد زائد شهري در چين مفيد باشد. اگر چه پرداخت بر اساس وزن و حجم مواد زائد توليدي كه به عبارتي پرداخت برا اساس ميزان توليد هزينه هاي بخش آژانس مديريت مواد زائد را مقداري افزايش خواهد داد و سبب ريختن زباله در بعضي از مناطق از سوي ساكنين خواهد شد و برآورد ميزان توليد زباله توسط ساكنين را مختل خواهد كرد ولي مي تواند انگيزه صرفه جويي اقتصادي براي مردم و خانوارها داشته باشد. در بعضي مواقع تامين هزينه دفع مواد زائد از سوي افراد كم درآمد نيز مساله اي است كه بايستي برنامه اي براي اين افراد وجود داشته باشد.

بهبود موازنه بين سطوح ايالتي و محلي

براي مديريت موثر مواد زائد شهري در چين مهم اين است كه مسوليتها، وظائف، حق و حقوق، عملكردها و ظرفيتها براي رسيدن به سطح مطلوب مديريت به طور مناسب توزيع شود. به منظ.ر دستيابي به اين هدف همه ارگانها و مسوليتها با هم دست به دست هم بدهند و با مشخص شدن وظيفه شان به طور شفاف كمك به بهبود وضعيت موجو نمايند.

نتيجه گيري:

1-     هنگاميكه يك سيستم اين فرمال مديريت مواد زائد شهري هنوز نقش اصلي را در چين بازي مي كند دولتهاي محلي بايستي اين سيستم ها را به طور مناسب سازماندهاي و برنامه ريزي كرده چنانچه اين سيستم بهتر بتواند با موسسات شهري همراه شود.

2-     جداسازي سيستماتيك مواد زائد يك بخش بحراني سيستم جامع مدريت مواد زائد شهري است و نياز است مواد زائد در منبع توليد به منظور كاهش مقدار مواد زائد نياز به دفع جداسازي و دسته بندي شود. مواد زائد آلي با مقدار رطوبت بالا بايستي از داخل مواد زائد قابل بازچرخش جدا شود.

3-     كاهش مواد زائد توليدي و افزايش ميزان باز چرخش مواد زائد قابل باز چرخش يك چالش مهمي در آينده مي باشد. صنايع براي مواد قابل باز چرخش نياز به بهبود از طريق حرفه اي شدن كارخانجات، توسعه بازار و استاداردهاي بهره برداري مشخص و بيشتر قابل دسترس بودن اين كارخانجات و استفاده از ظروف رنگي كددار براي جمع آئري مواد قابل باز چرخش در اجتماعات نياز دارند.

4-     لند فيل كردن يك روش پر استفاده اي براي دفه مواد زائد شهري در حال حاضر در چين مي باشد. تقربيا 90 درصد مواد زائد شهري در چين در لندفيلها قرار رداده مي شود. معيارهاي موجود براي ايجاد مانع در كف لندفيلها و جمع اوري شيرابه بايستي بهبود يابد و شيرابه به روشهاي مناسبي تصفيه شود.

5-     بهبود مديريت مواد زائد شهري در چين مي تواند با مكانيسمهاي بودجه اي جديد، سرمايه گذاريهاي خارجي و سرويسهاي داخلي  دسترس باشند.   در آينده بايستي همه دست اندركاران در فرآيند تصميم گيري مواد زائد مشاركت داشته باشند.

6-      در حال حاضر هيچ محدوديتي بر ميزان توليد مواد زائد شهري وجود ندارد و مواد زائد بيشتري توليد مي شود. بهبود سيستم بها و ماليات از توليد كنندگان موادزائد و بالابردن بها جمع اوري مي تواند بيشتر هزينه هاي مديريت مواد زائد را جبران كند و همچنين مي تواند مردم را تشويق كند با توليد اندك مواد زائد و بازيافت مواد قابل باز چرخش صرفه جويي اقتصادي داشته باشند و رفتارهاي مديريتي مواد زائد را اصلاح كنند.