مگس ها و راه های کنترل آن

مقدمه

مگس خانگی معمولی ( موسکا دومستیکا) در ارتباط بسیار نزدیک با انسان می کند و در تمام دنیا انتشار دارد. این حشرات با تغذیه از روی مواد غذایی و مواد دفعی، عوامل مختلف بیماری را منتقل می کنند. علاوه بر مگس خانگی، تعدادی از گونه های دیگر از مگس نیز با محل زندگی انسان ها سازگاری یافته و همان مشکلات را ایجاد می کنند. در مناطقی که آب و هوا گرم است، مگس فضولات، موسکا سوربنس، به طور دقیق همان نقش مگس خانگی را ایفا می کند. این مگس خانگی ارتباط نزدیک داشته و اهمیت قابل ملاحظه ای در انتقال بیماری ها دارد. مگس های گوشت ( کالیفوریده) و سایر مگسها با انتقال عفونت های دستگاه گوارش ارتباط داده می شوند. علاوه بر مگس خانگی، تعدادی از گونه های دیگر از مگس نیز با محل زندگی انسان ها سازگاری یافته و همان مشکلات را ایجاد می کنند.

چرخه زیست مگسها:

 طول چرخه زندگی مگس بسته به درجه حرارات محیط، از مرحله تخم تا بالغ 6 تا 42 روز است. طول زندگی مگس خانگی معمولا 2 تا 3 هفته است، که در شرایط سردتر ممکن است تا 3 ماه هم طول بکشد. تخم ها معمولا روی توده های مواد آلی مانند کود و زباله گذاشته شده و درعوض چند ساعت باز می شوند. لاروهای جوان به داخل مواد محل تکثیر نفوذ می کنند. آنها به اکسیِژن هوا نیاز دارند، بنابراین در جایی می توانند زندگی کنند که به هوای تازه کافی دسترسی داشته باشند. وقتی محیط لاروی بیش از اندازه مرطوب باشد آنها فقط می توانند در سطحی که خشکتر است زندگی کنند.

در محیط لاروی خشک تر آنها چند سانتی متر به داخل نفوذ می کنند. طول دوره لاروی حداقل سه روز است ولی ممکن است تا چند هفته طول بکشد. این دوره به درجه حرارت، نوع و مقدار مواد غذایی بستگی دارد. وقتی مراحل تغذیه ای مگس کامل شدٰ لارو سن سوم به نقاط خشک تر مهاجرت کرده و در خاک نفوذ می کند و یا در زیر خاشاک ژنهان و تبدیل به شفیره می شود. شفیره جسمی کژسول مانند به نام پوپاریوم تشکیل داده و درآن به بالغ تبدیل می شود. دوره شفیرگی بین 2 تا 10 روز است که در پایان این دوره مگس به قسمت بالای پوپاریوم فشار آورده و آن را پاره می کند و از راهی که باز کردهٰ خود را به سطح خاک می رساند. به زودی پس از خروج از شفیره مگس بالهاب خود را باز کرده و بدنش خشک و سخت می شود. مگس بالغ خاکستری رنگ بوده و 6-9 میلی متر طول و پشت سینه اش 4 نوار طولی سیاه رنگ دارد. چند روز طول می کشد تا مگس قادر به تولید مثل شود.

اهمیت پزشکی و مبارزه با مگس ها:

مگس خانگی یکی از مهمترین حشرات به عنوان ناقل مکانیکی باکتری عا، ویروس ها، تخم کرم و تک یاخته ها می باشد. مگس ها از منابع آلوده مختلف انسانی و حیوانی مانند خلط، ترشحات بینی، زخم ، چرک، مدفوع و امثال آن تغذیه می کنند. ضمنا شکل بدن مگس بطریقی است که به خوبی می تواند عوامل پاتوژن را با خود عمل کند. مگسها به خاطر طبع کثیفشان همیشه به عنوان ناقلین بالقوه بسیاری از عوامل بیماریزا بع انسان بوده اند، ولی تعیین اهمیت نسبی آنها در انتقال اکثر بیماریها بسیار دشوار است و به همین علت بیشتر گزارشهای مربوطه به این حشره در انتقال بیماریها به انسان سطحی است. در بسیاری از اوقات افزایش فصلی حشره معمولا با اپیدیم بیماری های اسهالی متقارن بوده است. البته اثبات کلاسیک ارتباط بین مگس و بیماریها مربوط به سال های 1946- 1947 می باشد که در ایالت تگزاس آمریکا انجام شده است. در طی این برنامه کاهش جمعیت مگس هاٰ به کمک حشره کش بطور محسوسی با تقلیل موارد آلودگی به شیگلا و کاهش تعداد مرگ کودکان ( به علت اسهال) در ارتباط بوده است.

این حشرات در انتقال عوامل بیماریهایی مانند فلج اطفال، تراخم، ورم ملتحمه چشم، کوکساکی، هپاتیت A، تب Q، عفونت های روده ای، وبا، حصبه و شبه حصبه، سالمونلا، استافیلوکوک و بیماریهای میکروبی دیگر از جمله عفونت های پوستی خاص نظیر یاز و جذام، سل، سیاه زخم، طاعون و بالاخره عفونتهای انگلی دستکاه گوارش مثل آمیبیاز ناشی از آنتامبوهیستولیتیکا، ژیاردیازیا و کرم های انگلی مثل اسکاریس، کرم های قلابدار و ... دخالت دارند اما به دلیل مکانیکی بودن انتقال و وجود روشهای دیگر در انتقال بیناریهای فوق، تعیین سهم مگس ها در انتقال و گسترش بیماری در جامعه کاری مشکل و حتی غیر ممکن است ولی این نقش در مناطق گرمسیر و در شرایط بهداشنی و بخصوص در کشورهای جهان سوم قابل توجه است.

انتقال عوامل پاتوژن به وسیله مگس ها:

v     ضمائم دهانی، پاها به خصوص موهای واقع در انتهای پاها و قسمت های خارجی بدن

v     مدفوع مگس حامل عوامل پاتوژن بلیعده شده بوسیله مگس است و مگس به کرات مدفوع می کند و این عمل بیشتر در هنگام تغذیه انجام می شود.

v     انتقال عوامل بیماریزا از راه مواد استفراغی مگس که این عمل نیز مکررا انجام می شود.

اقدامات پیشگیری و کنترل:

مگس ها ممکن است به طور مستقیم توسط حشره کش ها یا وسایل فیزیکی مانند تله ها، نوارهای چسبنده، مگس کش و ابزار الکتریکی کشته شوند، به هر حال باید ترجیحا آنها را از طریق بهسازی محیط و رعایت مسائل بهداشتی کنترل کرد.

الف) روشهای مبارزه فیزیکی با مگس خانگی:

ü      نصب توری روی پنجره ها، درها و سوراخهای تهویه

ü      بکار بردن پشه بند روی تختخواب و گهواره بچه

ü      کشتن مگس ها توسط مگس کش دستی یا کاغذهای چسبنده و نوارهای چسبنده

ü      تمیز نگهداشتن توالت و بستن درب توالت بعد از استفاده

ü      نگهداری زباله در زباله دان دربدار و جمع آوری بهداشتی به صورت روتین

ü      پوشاندن مواد غذایی یا نگهداری آنها در ظروف سربسته

ü      تمیز نگهداشتن مراکز تهیه و توزیع و فروش مواد غذایی

ü      احداث توالت های بهداشتی به منظور پرهیز از استفاده از فضای آزاد

ü      دفع بهداشتی لجن و فاضلاب

ü      تله های نوری ماورای بنفش

ü      استفاده از پرده هوا

ü      دستگاه دفع حشرات (اولتراسونیک)

ü      تله های مگس گیر

ب) اقدامات کنترل شیمیایی

پشه بند، پرده، طناب، نوارهای توری و پارچه ای و. نوارهای محکم کاغذی موادی هستند که می توان آنها را به حشره کش آغشته کرد. نوارها در مناطق گرم و معتدل تا هفته قابل استفاده هستند. این روش ارزان است و اثرات طولانی مدت دارد و به علاوه احتمال ایجاد مقاومت در این روش در مقایسه با سمپاشی های ابقایی کمتر است. به هرحالٰ این روش نباید در اتاق هایی که زیر سقف آنها هوا جریان دارد مانند اتاق های تهویه دار و اصطبل استفاده شود. سطوحی را که مگسها در کش های طولانی اثر سمپاشی کرد.

این روش علاوه بر تاثیر سریع در طولانی مدتٰ مدت تاثیر آن از چند روز تا چند هفته بوده و به نوع حشره کش و مواد سازنده دیوار ، حرارت، رطوبت و سطح مقاومت در مگس ها بستگی دارد. شناسایی محل هایی که مگس ها بیشتر اوقات شب را در آنجا به سر می برند حائز اهمیت است. فقط باید سطوحی را سمپاشی کرد که به طور عینی بعنوان محل استراحت مگس ها شناسایی شده اند.