دی اکسین و فوران ها

دي اكسين‌ها دسته اي از آلاينده‌هاي شيميايي محيط زيست هستند كه طي فرآيند احتراق از قبيل سوختن ضایعات ، آتش سوزي جنگل‌ها، سوختن ضایعات باغي، همچنين طي فرآيندهاي صنعتي مانند سفيد سازي خمير كاغذ و تهيه علف‌كش‌ها ايجاد مي‌گردد.

خطرناك‌ترين ماده از اين دسته مواد 2، 3، 7 و 8 – تتراكلرو دي بنزو پارا دي‌اكسين است (TCDD). در واقع اين تركيب سمي‌ترين و خطرناك‌ترين آلاينده شناخته شده محيط زيست است.
تركيبات دي‌اكسين‌ها تا دماي 1300 درجه فارنهايت (700 درجه سانتي‌گراد) پايدار هستند و در دماي بالاتر از اين ميزان تجزيه مي‌شوند. لذا هر گونه احتراق ناقص ضایعات مي‌تواند توليد اين آلاينده‌ها را در پي داشته باشد. دي اكسين‌ها و فورانها مشتمل بر 210 تركيب هستند كه 75 تركيب از آنها وابسته به خانواده دي اكسين‌ها و 135 تركيب وابسته به فورانها مي‌باشد.
ضایعاتی كه در تركيب خود داراي كلر باشند، به هنگام سوختن، دي‌اكسين توليد مي‌كنند، مثال بارزي از اين گونه مواد، مواد PVCپلي‌وينيل كلرايد) هستند مانند لوله هاي پليكا).
مطالعات بيوشيميايي نشان دهنده اين است كه دي‌اكسين‌ها همانند هورمون‌هاي قوي محيطي عمل مي‌كنند. اين مواد چربي دوست شبيه به استروئيدهاي طبيعي از غشاء سلولي عبور كرده و به يك گيرنده پروتئيني در سيتوپلاسم متصل مي‌گردند. سپس كمپلكس دي‌اكسين به هسته سلول منتقل شده و در آنجا به DNA متصل مي‌گردند و به اين وسيله ژن‌هايي را كه محصولات آنها در طيف وسيعي از اعمال زيستي دخالت دارند فعال مي‌سازند.
دي‌اكسين‌ها بر خلاف يك هورمون طبيعي در برابر تخريب متابوليكي مقاوم بود و ميل تركيبي شديد و غير عادي به گيرنده خود دارند.
اين تركيبات از طرف آژانس بين‌المللي تحقيقات سرطان، آژانس حفاظت از محيط زيست و انستيتو ملي بهداشت و ايمني به عنوان ماده سرطان‌زاي احتمالي طبقه بندي شده‌اند.
شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد تماس با اين تركيبات ميزان هورمون‌هاي جنسي مذكر و ميل جنسي را كاهش داده و ريسك بيماري ديابت را افزايش مي‌دهد.
مطالعات نشان مي‌دهد كه در نوزاد انسان، دي‌اكسين‌ها تاثيراتي بر رشد فيزيكي، جنسي و شناختي دارند. شواهدي دال بر تغييرات ميزان هورمون‌هاي تيروئيدي، افزايش بروز خونريزي داخل جمجمه و سركوب ايمني در دوران شيرخوارگي وجود دارد.
همچنين اين نگراني وجود دارد كه دي‌اكسين‌ها در ظهور بيماري‌هاي عفوني نيز نقش داشته باشند.
علائم حاد تماس با دي‌اكسين‌ها شامل استفراغ، سردرد، علائم سوزش چشم و پوست و دستگاه تنفس مي‌باشد و ممكن است منجر به تعريق و كم شدن آب بدن، از دست دادن وزن بدن، افزايش دماي بدن و سختي تنفس و فساد بافت چربي كبد شوند.
تماس كوتاه مدت انسان با مقادير بالاي دي‌اكسين‌ها موجب آسيب‌هاي پوستي و تيره شدن ناهمگون پوست و اختلال در فعاليت‌هاي كبدي مي‌شود.
تماس‌هاي طولاني مدت باعث نقص سيستم ايمني بدن، اختلال سيستم عصبي، غدد درون ريز و عملكرد نامناسب سيستم تناسلي مي‌گردد. سرطان ناشي از دي‌اكسين‌ها در غلظت بيش از 100 نانوگرم بر كيلوگرم ظاهر مي‌شود. اين مقدار حدود 8 برابر غلظت متداول آن است.
جهت كاهش دي‌اكسين‌ها در طبيعت بايد اكيدا از سوخت ناقص زباله در حرارت كمتر از 1300 درجه فارنهايت جلوگيري كرد.
زايدات پلاستيكي به هنگام سوختن ناقص بيشترين ميزان دي‌اكسين و فوران را توليد مي‌كنند.
از آنجا كه اثر سميت اين مواد 10000 برابر قوي تر از سيانور است، هرگامي جهت كاهش توليد اين مواد سمي، حركتي در جهت بهبود وضعيت محيط زيست به شمار مي‌آيد.
به طور مثال گزارشاتي از وجود مقادير زياد دي‌اكسين‌ها در گوشت مرغ و تخم‌مرغ در بلژيك وجود دارد. تصور مي‌شود دليل اين امر، وجود اين آلاينده در تغذيه طيور بوده باشد.
مورد ديگري از آلودگي غذايي با دي‌اكسين در آمريكا در سال 1997 اتفاق افتاد كه در آن مرغ، تخم مرغ و گونه‌هايي از ماهي آلوده به دي‌اكسين‌ها گزارش شده بود.
چناچه تلاشي جهت كاهش پديده سوزاندن غير اصولي زايدات به عمل نيايد، پيدايش اين دسته از آلاينده‌ها در هواي تنفسي، غذاي مصرفي، آب و خاك در سراسر جهان دور از ذهن به نظر نمي‌آيد.
بنابراين سوزاندن زايدات بايد بر اساس نوع تركيبات با دماي كافي، زمان ماند كافي و با وجود تجهيزات كنترل آلودگي هوا و خاكستر صورت پذيرد زيرا هرگونه احتراق خارج از تدابير زيست محيطي، احتمال توليد آلاينده‌ها را در پي خواهد داشت. نبايد فراموش كرد كه دوز آلايندگي اين تركيبات در حد چند قسمت در هر ميليارد جزء هواست. لذا توجه عمومي به فرآيندهاي احتراق غير اصولي در محيط زيست، كاهش توليد آلاينده‌هاي سرطان‌زا را به دنبال خواهد داشت.