بهداشت مسكن Housing Health

بهداشت مسكن         Housing  Health

باتوجه به بعد و گستره مهندسي بهداشت محيط كه به گوشه اي كوچك از طيف وسيع بهداشت مسكن كه از جمله اقدامات نظارتي بهداشت محيط مي باشد می پردازيم.

در نگاه اول به واژه بهداشت مسكن اين دو كلمه جلب توجه مي كند :

بهداشت : حفظ سلامت كامل جسماني ، رواني و اجتماعي و نه تنها نداشتن نقص عضو .

مسكن : ساختمان و يا محلي كه به عنوان سر پناه براي زندگي و ادامه حيات انسان مورد استفاده قرار گيرد و داراي تسهيلات و امكاناتي باشد كه سلامت و بهداشت جسمي و رواني انسان را تضمين كند .

بهداشت مسكن : مجموع شرايط كمي و كيفي كه نيازهاي اساسي روحي و جسمي ساكنين مسكن را تامين و از بروز و انتقال بيماريهاي واگير و سوانح مختلف جلوگيري نمايد . محلي كه سرپناه انسان براي ادامه بهتر زندگي است و امكاناتي دارد كه سلامت و بهداشت رواني و جسماني انسان را تامين و تضمين مي كند.

براساس پيشنهاد سازمان بهداشت جهاني (WHO) رابطه بين شرايط مسكن و بهداشت انسان بر 6 اصل اساسي استوار است كه برخي از اين اصول خود شامل موارد فرعي ديگر مي شوند، اين 6 اصل كلي عبارتند از :

1) حفاظت در مقابل بيماريهاي واگير:

اين اصل موارد تامين آب سالم، بهداشت فردي و خانگي ، تهيه غذاي سالم ،  زهكشي و جمع آوري آبهاي سطحي ، دفع بهداشتي مدفوع، دفع مواد زائد جامد و حفاظتهاي ساختماني در مقابل انتقال بيماري را دربردارد.

2) حفاظت درمقابل صدمات ، مسموميتها و بيماريهاي مزمن:

در اين رابطه خصوصيات و تجهيزات ساختماني ، آلودگي هواي داخل خانه، ايمني شيميايي  و استفاده از مسكن به عنوان محل كار مطرح مي باشد . در ارتباط با آلودگي هواي داخل خانه (Indoor Air Pollution) به آلاينده هايي نظير اكسيد ازت ، منو اكسيد كربن، گاز رادون، فرمالدئيد، دي اكسيد گوگرد، دي اكسيد كربن، ازن، الياف معدني، كرئوزوت يا جوهر قطران، تركيبات آلي و دود ناشي از توتون و تنباكو اشاره مي شود. متداولترين آلاينده هوا منوكسيد كربن است كه در اثر احتراق سوخت به صورت روباز در مسكن و از وسايل پخت و پز و دستگاههاي حرارتي يا سوزاندن سوختهاي اجرام زنده (Biomass) نظير هيزم، زغال ، بقاياي غلات، فضولات دامي و ... ناشي مي شود.

3) كاهش فشارهاي اجتماعي و رواني به حداقل

4) بهبود محيط مسكوني از طريق خدمات اضطراري و ايمني، خدمات بهداشتي ، اجتماعي و امكانات فرهنگي ، ورزشي و تفريحي در منطقه مسكوني

5) استفاده آگاهانه از مسكن

6) حفاظت جمعيتهاي در معرض خطرات خاص

كميته بهداشت مسكن انجمن بهداشت عمومي آمريكا نيز  12 نقص در مسكن را مطرح مينمايد كه اگر هر واحد مسكوني بيش از 4 مورد از اين مشكلات را داشته باشد غير قابل سكونت محسوب شده و سبب بيماري هاي رواني و جسمي مي گردد. اين نواقص عبارتند از :

1. آب آشاميدني آلوده

2. منبع آب آشاميدني خارج از منزل

3. عدم وجودپنجره كافي

4. سكونت بيش از 5/1 نفر در هر اتاق

5. شلوغي بيش از حد اتاق خواب

6. سطح موجود در اتاق خواب كمتر از 40 فوت مربع  براي هر نفر (7/3 مترمربع)

7. عدم وجود منبع روشنايي الكتريسته

8. عدم وجود دستگاه گرمايش در   اتاقها

9. حمام مشترك بين چندخانوار يا خارج از خانه

10. توالت مشترك بين چندخانوار يا خارج از خانه

11. عدم وجود دو راه فرار براي هنگام آتش سوزي

12. خرابيهاي بيش از حد ساختمان

 رعايت بهداشت بايد به همان اندازه مورد توجه قرار گيرد كه رعايت اصول مسكن سازي .

مسكن بدون بهداشت يعني غذاي بدون ويتامين و مسموم .

محل مسكوني بايد نور گير بوده و از اشعه آفتاب كه بطور طبيعي خاصيت ميكروب كشي داشته و بدن انسان و همچنين گياهان نياز به اين اشعه دارند ، بهره مند گردند . جهت تامين تهويه و نور طبيعي كافي در مسكن حداقل 10 درصد و حداكثر 20 درصد مساحت كف اتاق بايد به سطح نورده و پنجره ها اختصاص داده شود(به عنوان مثال در يك اتاق 20مترمربعي حداقل 2مترمربع و حداكثر 4 مترمربع بايد به پنجره اختصاص داده شود .) . جهت تامين تهويه طبيعي نيز بايد 45 درصد پنجره ها قابل باز شدن باشد كه اگر روي محور افقي باز و بسته شوند تهويه طبيعي را بهتر انجام ميدهند. البته شيشه پنجره ها به عنوان حفاظ در برابر پرتو مضرماوراي بنفش كه درنورخورشيد موجود مي باشد محسوب مي شود .

در يك واحد مسكوني 60 درصد متراژ زمين، جهت زير بنا مناسب مي باشد .متراژ يا اندازه اتاقها نيز بايدبر اساس استاندارد در نظر گرفته شود ،به عنوان مثال سطح مناسب در قسمت فضاهاي اصلي(اتاق خواب،سالن غذاخوري ، آشپزخانه و ...) به ازاي هر نفر نبايد كمتر از 9 متر مربع باشد و يك اتاق 7 متر مربعي حداكثر براي 2 نفر كافي است و حداقل براي هر 3 نفر 12 متر مربع فضا لازم است .

حداقل سطح مورد نياز براي آشپزخانه در مسكن6 متر مربع مي باشد كه بايد بيشترين ميزان هواي تازه ورودي در واحد زمان را داشته باشد و بهتراست تهويه به روشن خلاء و يا موضعي مكشي باشد . سطح مورد نياز جهت توالت و دستشوئي حدود 2 مترمربع  و براي حمام در يك خانواده چهارنفري 6 مترمربع مي باشد و بايد در نظر داشت كف و ديوار سرويس ها از كاشي يا سراميك باشد .

بطور كلي در يك محيط مسكوني استانداردهايي را بايد هميشه مدنظر داشت كه نسبت به موقعيت جغرافيايي در فرهنگ ها و آداب و رسوم مختلف ، متفاوت است .

پرتوها، ارتعاش، گرما، سرما، سرو صدا ، نور و رطوبت از آلاينده هاي فيزيكي مسكن محسوب مي شوند.

هدف كلي تهويه تامين شرايط مناسب در ارتباط با حرارت و جابجايي هوا در محيط به منظور تقليل غلظت

آلاينده ها در حد قابل قبول مي باشد.از تغييرات مهم در اتاقهاي بدون تهويه كاهش اكسيژن ، افزايش CO2 وافزايش بو و موادآلي مي باشد كه بيماريهاي مختلف را به دنبال خواهد داشت.

وقتي بدن در تماس با سرما قرار مي گيرد خون از قسمتهاي سطحي به داخل حركت مي كند ، رگهاي سطحي منقبض شده و جلوي اتلاف گرما را مي گيرد و بدن با لرزيدن واكنش نشان مي دهد و در زماني كه بدن با گرما تماس پيدا مي كند مويرگهاي سطحي منبسط مي شوند و خون بيشتري از قسمتهاي داخلي به قسمتهاي سطحي بدن جريان مي يابد تا حرارت اضافي را دفع نمايد . محيطهايي را كه در آنجا رطوبت زياد است عمل تبخير كاسته مي شود و گرما به سختي از بدن دفع مي گردد . براي دستيابي به آسايش حرارتي با بالا رفتن رطوبت نسبي، لازم است دماي هوا كاهش داده شود.

اساس استاندارد ميزان هواي لازم به ازاي هر نفر 10 فوت بر دقيقه مي باشد . سازمان بهداشت جهاني دماي هوايي حدود 21 درجه سانتي گراد، سرعت جريان هواي 8/ . متر بر ثانيه و رطوبت نسبي 50 درصد را براي افراد ملبس نشسته پيشنهاد نموده است . مناسبترين درجه حرارت اتاق براي افراد عادي 21-20 درجه سانتيگراد است .

در زمستان دماي بهينه در مسكن 24- 5/20 درجه سانتيگراد (75-69 درجه فارنهايت ) و ميزان رطوبت مناسب 70-30 درصد و در تابستان دماي بهينه در مسكن 26-5/22 درجه سانتيگراد (79-73 درجه فارنهايت) و ميزان رطوبت مناسب 60-30 درصد مي باشد .

 فاكتورهاي محيطي، رواني، فيزيولوژيكي ، ميزان فعاليت فيزيكي و ميزان فعاليت ذهني در راحتي گرمايي انسان تاثير بسزايي دارد .

 بهترين و مناسب ترين سيستم ، سيستم تهويه مطبوع مي باشد كه امكان كنترل درجه حرارت، رطوبت، گردو غبار، بو و توزيع مناسب هوا در آن وجود دارد. تهويه مطبوع احساس آرامش و راحتي را در فرد ايجاد مي نمايد كه اين احساس روي سلامتي انسان موثر است .

صدا نيز از آلاينده ها محسوب مي شود و رعايت آسايش صوتي در مسكن  بسيار مهم است.  از اثرات نامطلوب صدا مي توان به اثر بر وضعيت فيزيولوژيكي بدن ،ايجاد ناراحتي اعصاب، اختلال در كارهاي فكري و كيفيت و كميت خواب اشاره نمود ، حتي از نظر اقتصادي نيز مي تواند راندمان كار را بطور قابل ملاحظه اي كاهش دهد . از طرق مختلف بايد در كاهش صدا تلاش نمود . مانند آموزش به مردم از نظر شناخت صدا و عوارض ناشي از آن و روشهايي كه به كمك آن بتوان به مردم آموخت كمتر توليد سر و صدا نمايند و يا  استفاده از روشهاي صحيح مانند استفاده از مصالح ساختماني با عايق صوتي ، شيشه دو جداره ، درختكاري و از همه مهمتر آگاهي مردم در يك سطح وسيع .

استانداردسطح فشار صدا  يا SPL (Sound Pressure Level)

برحسب دسي بل سنجش و  بر اساس نوع فعاليت در مسكن به شرح زير است:

اتاق خواب 30 دسي بل،

 اتاق استراحت35 دسي بل

، كار ذهني و فكري40 دسي بل

، فعاليتهاي متداول خانگي 45 دسي بل .

نور در مسكن نيز بايد داراي شرايط بهداشتي باشد .  بهداشتي ترين و بهترين منبع توليد نور ، نور طبيعي خورشيد مي باشد. نورهاي مصنوعي بايد بگونه اي انتخاب شودكه روشنايي آن نزديك به روز باشد ، هوا را آلوده نكند، درخشندگي يكنواخت داشته باشد ، بهتراست منابع روشنايي غيرمستقيم يا نيمه مستقيم انتخاب شوند در حاليكه منبع نور نبايد بين شي و چشمها قرار گيرد . در نورهاي مستقيم منابع كوچك خيلي قوي ، در اثر نور بازتابي و نصب منابع روشنايي در زاويه ديد كمتر از 30 درجه خيرگي بوجود مي آورد

. ميزان نور لازم براي اتاق پذيرايي، هال، راهروها و اتاقهاي نشيمن بايد 10 فوت كندل و در آشپزخانه و حمام 30 فوت كندل منظور گردد. بايد مد نظر داشت  احتمال تابش پرتوي مضر ماوراي بنفش در لامپهاي فلورسنت بيشتر از لامپ هاي رشته اي و سديم مي باشد.

از ديدگاه سازمان بهداشت جهاني يكي از اصول شش گانه مهم بهداشت مسكن پيشگيري از بيماريهاي واگير است .  مصالح غير استاندارد، عدم طراحي درست، عدم استحكام، وجود شكاف و سوراخ در اماكن مسكوني عمدتاً موجب نشوونماي جوندگان، سوسك وديگر ناقلين كه موجب انتقال بيماري واگير ميشود را براي سكنه آن به دنبال دارد. يكي از مهمترين نكات در حفاظتهاي ساختماني براي پيشگيري از انتقال بيماري مربوط به تامين فضاي كافي و جلوگيري از تراكم و شلوغي زياد است. تراكم جمعيت در مسكن كه مخصوصاً در مناطق نامناسب و اجتماعات فقير وجود دارد منجر به انتقال و انتشار بيماريهايي نظير سل، پنوموني، برونشيت، سياه سرفه، انواع سرماخوردگيها، آنفولانزا، مننژيت، تب روماتيسمي، سرخك،سرخچه و .... مي گردد.

زهكشي آبهاي سطحي از اصولي است كه مي تواند در پيشگيري از بيماريهاي واگير موثر باشد. تجمع آبهاي راكد محل مناسبي براي پرورش عوامل بيماريزا و ناقلين مهم نظير پشه ها و مگسها و ساير حشرات مي باشد . كنترل آلودگي هواي داخل خانه جزء اصل پيشگيري از مسموميتها، حوادث و بيماريهاي مزمن محسوب مي شود.پيشگيري از حوادث مسكن بيشتر به افراد در معرض خطرات خاص مربوط مي شود و اين گروهها از ديدگاه WHO عبارتند از زنان و كودكان، افراد ساكن در مسكن غيراستاندارد، جمعيتهاي متحرك و كوچ نشين، افراد مسن ، بيماران مزمن و افراد ناتوان.  جهت پيشگيري از اين حوادث ، ايمن سازي مسكن از نظر مخاطرات ناشي از مواد شيميايي ، نصب حفاظ براي پنجره ها، استفاده از نرده در اطراف پله ها ( ارتفاع استاندارد پله ها 18-16 سانتي متر و حداكثر 20 سانتي متر، عرض مناسب پله ها حداقل 30 و حداكثر 40 سانتي متر پيشنهاد مي گردد)   جهت پيشگيري از حوادث كه از اصول بهداشت مسكن مي باشد محسوب مي شود.

اقدامات بهداشتي درخيابانها نيز از اصول رعايت بهداشت مسكن مي باشد . پيش بيني فضاي سبز مناسب در معابر از نظر سالم سازي هوا و تامين نيازهاي روحي و رواني اهميت دارد.فضاي سبز به منظور تامين نيازهاي رواني، نوركافي به منظور كاهش حوادث و زيبايي ،كنترل ترافيك جهت كاهش آلودگي ها و كاهش اثرات روحي و رواني ناشي از تراكم ترافيك ، بسيار مورد اهميت مي باشد .

شهرسازي مدرن و تفكيك مناطق مسكوني از مراكز تجاري و صنعتي براي به حداقل رساندن فشارهاي رواني و اجتماعي از اصول شش گانه WHO در خصوص نيازهاي بهداشتي مي باشد .

ازديدگاه سازمان بهداشت جهاني در خصوص بهداشت مسكن، مثبت ترين اقدام در زمينه استفاده از مسكن     بهبود فرهنگ اجتماعي است كه در اين زمينه بايد آموزش هاي لازم داده شود .

به اميد دستيابي به محيطي سالم و عاري از انواع آلودگي ها ، جهت برخورداري كامل انسان از سلامت جسمي ، روحي و رواني

 نوشته شده در  یکشنبه 12 مهر1388ساعت 8:37 PM  توسط آزیتا ستوده، کارشناس بهداشت محیط