سيليكوزيس

سيليكوزيس يكي از خطرناكترين بيماريهاي پنوموكونیوزيس مي باشد ويك بيماري ناتوان كننده وغيرقابل برگشت و بيشتر اوقات باعث از كار افتادن ريه ها ومرگ ميشود.

بيماري در اثر تماس بيش از حد واستنشاق ذرات سيليس متبلور ( سيليكاي كريستالين ) بوجود مي آيد . در آمريكا نزديك به 2 ميليون نفر كارگر درمعرض جدي بيماري سيليكوزيس قرار دارند. انجمن ملي  ايمني و بهداشت حرفه اي آمريكا هر ساله بيش از 250 مرگ بيش از صدها از كار افتادگي گزارش مي كند . براي اين بيماري درمان وجود ندارد اما صد در صد قابل پيشگيري مي باشد. اگر كار فرما ،كارگران و پرسنل بهداشتي دست به دست هم دهند می توانندتماس با آنرا ( سيليس ) كاهش دهند .

سيليكوزيس چيست ؟ قبل از تعريف سيليكوزيس به تعريف گرد وغبار مي پردازيم

گرد وغبار : گرد وغبار عبارتست از ذرات بسيار ريز مواد جامد كه از عمليات مكانيكي نظير سائيدن – تركانيدن – خرد كردن – شكستن – مته كردن و … از مواد اوليه و اصلی جدا شده وبصورت معلق در هوا پراكنده ميشود و ممكن است منشاء آلی   ( مثل گردوغبارگندم و ذرت ) يا منشاء معدني ناشي از سنگها و صخره هاي معدني  ايجاد مي شود .

كلاً بيماريهاي ناشي از گرد وغبار را پنوموكونيوزيس مي گويند.

گرد وغبارها از نظر بيماريزايي به دو گروه سمي و غيرسمي تقسيم مي شود.

گرد وغبارهای سمي ايجاد پنوموكونيوزهاي فيبروتيك می نماید مثل (آزبست – سيليس – زغال سنگ و…)

گرد وغبارهاي غير سمي مثل گچ – سيمان – كربن – كربنات كلسيم  و…

سيليكوزيس : به بيماري ريوي ناشي از استنشاق ذرات قابل تنفس سيليس متبلور(سیلیکای کریستالین) گفته ميشود.

سيليس يا دي اكسيد سيليكون فراوان ترين ماده معدني در پوسته زمين است (فرمول شیمیایی آن    Sio₂ می باشد) و به دوشكل آزاد وتركيبي   وجود دارد آزاد مثل كوارتز ( از جمله گرانيت ) فلينت ( سنگ چخماق) ، اوپال و … سيليس تركيبي در  تالك وكائولن و… ديده ميشود.

سيليس متبلور در كوارتز ، كريستوباليت وتريديميت ديده ميشود. این سه ماده در ترکیب یا در شکل قرار گیری اکسیژن و سیلیکون با یکدیگر فرق دارند اما دارای یک فرمول می باشند

 معمولاً كوارتز درشن وماسه و صخره ها   وجود دارد ، كريستوباليت  وتريديميت بطور طبيعي در گدازه هاي زمين يافت ميشوند وممكن است از حرارت دادن كوارتز يا سيليس آمورف بوجود آيند . سيليس آمورف متبلور نيست از اين رو نسبتاً بي خطر است و سبب  بيماري سيليكوز نمي شود.

چه مشاغلي درمعرض اين بيماري قرار دارند

1- كارگران معادن و استخراج سيليس  2- طراحي وحجاري سنگ  3- تونل سازان   4- كارگران صنايع شيشه   5- سفالگران  6- معدن كاران    7- ريخته گرها 8- سراميك سازان  9- سندبلاسترها   10- كارگران معدن توليد شن وماسه 11-کارگران ساختمانی(نماکاران ساختمان)

انواع سيليكوزيس : از نظر باليني شامل انواع مختلف سيليكوز مزمن يا كلاسيك ، تسريع شده يا تحت حاد و حاد مي باشد . اين حالات براساس علايم باليني ، شدت ومدت مواجهه با سيليس از يكديگر متمايز مي شوند.

سيليكوز كلاسيك ( مزمن ) Silicosis  Chronic or classical : اين بيماري دراثر مواجهه با گرد وغبارهايي كه بطور متوسط كمتر از 30 درصد كوارتز دارند درطي 20 تا 45 سال ايجاد ميشود.

از لحاظ راديوگرافي قفسه صدري به دونوع سيليكوز ساده وفيبروز شديد پيشرونده تقسيم ميشود . درنوع ساده لكه هاي مدور كوچك به نظر كمتر از 10 ميلي متر  معمولاً ( 1تا3 ميلي متر ) درنواحي فوقاني ريه بخوبي مشخص ميشود. سيليكوز ساده معمولاً بي علامت بوده ودارای اسپيرومتري نرمال مي باشد ومعاينه باليني قفسه سينه نیز نرمال است اما دربرخي افراد سرفه خلط دار شبيه برونشيت مشاهده ميشود .

 درنوع فيبروز شديد پيشرونده به علت اتصال اين لكه ها ، كدورت هاي ندولار ايجاد ميشود كه قطر آنها بيش از 10 ميلي متر است  ومعمولاً درلوب هاي فوقاني ريه بصورت منتشر ديده ميشود. معمولاً پيشروي این نوع سيلبكوز مزمن علیرغم قطع مواجهه متوقف نمي شود.به همین دلیل آنرا فیبروز شدید پیشرونده گویند در PMF ( فيبروز شديد پيشرونده ) علائم ريوي متفاوت بوده وممكن است از سرفه مزمن خلط دار تا تنگي نفس فعاليتي و نارسايي تنفسي متغیرباشد. اختلال در آزمونهاي عملكرد ريه ( اسپيرومتري )ديده مي شود

سيليكوز تسريع شده ( تحت حاد ) Accelerated Silicosis : اين بيماري معمولاً در اثر مواجهه با مقادير زياد گرد وغبارها حاوي 40 تا 80 درصد كوارتز درمدت 5 تا 15 سال ايجاد ميشود . دراين حالت اندازه ندول هاي فيبروزه كوچك تر از ندول هاي موجود در سيليكوز مزمن بوده فيبروز وسيع بيشتر به نواحي مياني ريه آسيب وارد مي كند. در سيليكوزيس تسريع شده علائم مشابه با PMF  ميباشد ولي بعلت مواجهه زياد با سيليس اين امر زودتر اتفاق مي افتد اين بيماري دربين كارگران توليد كننده پودر سيليس وسند بلاستر شايع تر است

سيليكوز حاد ( Acute Silicosis ): يكي از اشكال نادر سيليكوز است ودرمدت 1 تا 3 سال مواجهه شديد با گرد وغبارهاي پرغلظت سيليس ايجاد ميشود . كه به علت نارسايي شديد تنفسي سريعاً به مرگ بيمار منجر ميشود

بيماربا سرفه هاي تحريكي  بعضی مواقعَ خلط دار – كاهش وزن ضعف و خستگي آغازو ،با پيشرفت بيماري به نارسايي تنفسي و نهايتاً مرگ منجر ميشود . برخلاف سيليكوزيس كلاسيك كه معاينه قفسه سينه چيز خاصي را نشان نمي دهد. در سيليكوزيس حاد معمولاً كراكل(نوعی صدا که از سمع ریه شنیده میشود) وجود دارد كه نشان دهنده تجمع مايع در آلوئولها وراههاي هوايي است .

گرد وغبارهاي سيليس كه وارد سيستم تنفسي ميشونداز نظر سايز به سه گروه تقسيم ميشوند

1-گرد وغبار با قطر 15-5 ميكرون به علت سنگيني درقسمتهاي فوقاني تنفسي ته نشين شده و با حركات  متناوب مژکها  به بيرون هدايت ميشوند( اگر گرد وغبار در محیط کار زیاد باشد

اين مژكها نمي توانندكار بيرون راندن گرد وغبارها را انجام دهند درنتيجه راههای هوائی توسط گرد وغبار  مسدود ميشود وباعث ایجاد)  dyspnea تنگی نفس) و سرانجام سبب خفگی شود).

2-ذراتي كه قطر آنها كمتر از 5/0 ميكرون باشد به علت سبكي با هواي بازدم به بيرون بر مي گردد

 3- ذرات 5 الي 5/0 ميكرون در ريه ته نشين مي شودوباعث ایجاد بیماری میشوند

مكانسيم عمل ( چگونگي بيماريزايي ):

در رابطه با چگونگی بیماری زایی گردوغبارهاسه نظریه وجود دارد که اکثر منابع علمی جدید نظریه سوم را قبول دارند بعضیاز منابع حتی اشاره ای به نظریه های  اول ودوم نکرده اند

نظريه اول(مكانيكي ):لبه هاي ذرات سيليس بعلت ناصافي تيزو برنده اند حبابچه هاي ريوي رازخم نموده باعث ايجاد بيماري ميشود

نظريه دوم(شيميايي):2Sio باآب توليداسيد سيليسيك مي نمايداسيد توليد شده باعث ايجاد بيماري ميشود

نظريه سوم (ايمونولوژيكي) نقش اصلي  بيماريزايي سيليكوز را ماكروفاژها برعهده دارند ذرات سيليس پس از بلع به وسيله ماكروفاژها درفاگوزوم  قرار ميگيرند وبه دليل برخورد فاگوروم با ليزوزم آنزيمهاي ليزوزمي آزاد ميگردند . آزاد شدن آنزيمهاي ليزوزمي باعث مرگ سلول ميشود تخريب ماكروفاژها سبب   رها شدن سيليس درسيتوپلاسم ميشود ذرات سيلس  آزاد شده بوسيله ماكروفاژها ی ديگر بليعده شده فرآيند تخريب ماكروفاژها مجدداً تكرار ميشود.اما اين سلولها  نيز ازبين رفته ويك واكنش مداوم خفيف را ايجاد مي كنندكه منجربه تشكيل اسكار(گره يا نودول) ميگردد.كه اكثراً اطراف راههاي هوايي انتهايي بوجود ميآيند.

عوامل موثر در ايجاد بيماري :

1- قطر ذرات : ذراتي که اندازه آنها 5/0 تا 5 ميكرون باشد قادر به ايجاد بيماري هستند

2- غلظت گرد وغبار : هرچه ميزان گرد وغبار بيشتر باشد امكان ابتلا بيشتر است

3- مدت تماس : هرچه طول مدت مواجهه بيشتر باشد امكان ابتلا به سيليكوزيس بيشتر خواهد بود.

4- ميزان فعاليت : هرچه ميزان فعاليت درمحيط آلوده بيشتر باشد تعداد تنفس بيشتر در نتيجه ذرات بيشتری وارد ريه ميشود.

5- ميزان حساسيت : هيچ مدركي دال بر وجود تفاوت درميان حساسيت بين افراد وجود ندارد با اينحال تماس قبلي با گرد وغبار و وجود بيماري سل وژنتيك ميزان حساسيت را افزايش ميدهد. 

معيارهاي تشخيص بيماري سيليكوزيس :

1- سابقه مواجهه كافي (مدت تماس طولاني باشد – سيليس درمحيط كار بالاتر از حد استاندارد – سيليكاي آزاد ومتبلور و قابل تنفس )

2- وجود تغييرات در راديوگرافي قفسه سينه

3- نبود بيماريهاي مقلد ( پنوموكونيوز ها- عفونتها – تومورها و… )

سل و سيليكوزيس : بعلت آسيب ديدن ماكروفاژها وسيستم ايمني دراثر گرد وغبار سيليس ، امكان ابتلا به بيماري سل افزايش مي يابد زيرا در حالت طبيعي پس از ورود ميكروب به ريه سيستم ايمني ميكروب رانابود مي كنند كه درصورت آسيب ديدن اين سيستم ميكروب ها به راحتي در ريه تكثير پيدا كرده باعث بيماري سل ميشوند عامل عفونت معمولاً مايكوباكتريوم توبركلوزيس است .

البته فاكتورهاي ديگری از جمله فراوانی كارگران درمحيط كار سوء تغذيه . شيوع گسترده عفونت دراجتماع نيزدر ایجاد بیماری سل  موثرند تب ، كاهش وزن – خلط خوني از علائم اين عفونت هستند قابل اعتمادترين روش تشخيص ّبررسی مايكوباكتريومهاي موجود در خلط است