مهندسی بهداشت محیط

با شناخت پرتوهای ایکس و گاما توسط بشر ٬ استفاده از این امواج الکترومغناطیس نافذ به سرعت در زمینه های مختلف گسترش یافته بطوریکه در بسیاری از روشهای تشخیصی ( نظیر انواع رادیوگرافی ٬ ماموگرافی و ... ) ٬ درمان توده های سرطانی ( توسط روشهای مختلف پرتودرمانی ) و نیز رادیوگرافی صنعتی ٬ شاهد بکارگیری روز افزون این امواج هستیم . به عنوان مثال ٬ از آنجا که این امواج قابلیت بالایی در نفوذ به قسمتهای درونی قطعات و سازه ها دارند استفاده از آنها در رادیوگرافی صنعتیRT ٬به عنوان یکی از کارامد ترین روشهای آزمون غیر مخرب ٬ از اهمیت زیادی در صنعت برخوردار است. مثلا در ساخت و نصب لوله های انتقال و توزیع گاز ٬ در تست نقاط جوشکاری جهت اطمینان از عدم وجود هرگونه منفذ و ترک در سطح جوش ٬ عدم نفوذ ناخالصی در جوش و ... از رادیوگرافی صنعتی استفاده می شود . اصولا رادیوگرافی صنعتی در مواردی که منشا ٬ ضخامت یا چگالی ماده باشد توانایی بالایی در آشکارسازی دارد و هرچه این تغییرات بیشتر باشد تمایز آنها ساده تر خواهد بود . بطور کلی در صورتی که تفاوت در میزان جذب تشعشع قسمتها حداقل 2% باشد به راحتی توسط رادیوگرافی تشخیص داده می شوند. براین اساس امروزه استفاده از پرتوهای یونساز به امری اجتناب ناپذیر مبدل شده اما از طرفی مضرات این نوع پرتوها بر روی بافت های زنده به اثبات رسیده است و اگر در بکارگیری این پرتو ها بهترین شرایط کنترلی و حفاظتی نیز اعمال شود باز هم پرسنل و پرتوکاران در معرض تابش مقداری از این پرتوها خواهند بود یعنی هرگز نمی توان 100% جلوی نفوذ این پرتوها را گرفت بلکه می توان متناسب با زمان تابش و شدت آن محافظهایی طراحی نمود تا دز دریافتی پرسنل و پرتوکاران حداقل در حد مجاز پرتوگیری شغلی ٬ کنترل شود .بطور کلی پرتوگیری باید زمانی انجام پذیرد که منفعت آن مضرات تابشهای یونیزان را تحت الشعاع قرار دهد برای نمونه اختصاص هزینه لازم جهت محدود نمودن دز دریافتی مقرون به صرفه باشد ( در غیر این صورت نباید پرتو گیری انجام شود ) تنها در این صورت پرتوگیری موجه خواهد بود زیرا بر اساس قوانین حفاظت در برابر پرتوهای یونیزان تنها توجیه پرتوگیری بیش از حد مجاز نجات زندگی می باشد از اینرو کلیه تابشهایی که هدف آنها نجات زندگی نیست باید کنترل شده و تابش گیری در آنها حداقل در حد تابش گیری شغلی تعیین شود. مهمترین پرتو,پرتوهای یونیزان، حفاظت در برابر آنها ...ادامه مطلب

پرتو یا تشعشع عبارت است از انرژی که به صورت امواج یا ذرات در خلاء یا در محیط مادی منتشر می شود. بطور ساده پرتوها را می توان انرژی عبوری تعریف کرد. برخی از پرتوها دارای جرم و بعضی فاقد آن می باشند و با توجه به میزان انرژی، دارای قدرت نفوذ در ماده هستند. پرتوها به دو دسته پرتوهای یونیزان (یونساز) و پرتوهای غیر یونیزان (غیر یونساز) طبقه بندی می شوند. معمولا وقتی همراه با واژه پرتو کلمه دیگری بکار نرود پرتوهای یونیزان مورد نظر می باشد .پرتو یونیزانذرات آلفااین ذرات به راحتی دیگر پرتوها از ماده عبور نمی کند. ذره آلفا دارای جرم اتمی 4 و دو بار الکتریکی مثبت است که در واقع یک اتم هلیوم دو بار یونیزه شده است. ذرات آلفا بوسیله عناصر رادیواکتیو سنگین منتشر می شود. ذرات آلفا قدرت یونسازی زیادی داشته ولی قدرت نفوذ آن در بافت ها بسیار کم است و به آسانی بوسیله ضخامتی از چند صفحه کاغذ، یک لایه رطوبت و یا لایه شاخی پوست متوقف می شوند. این ذرات تنها وقتی خطرناک هستند که درون بدن قرار گیرند. بطور معمول دستگاههای پایش فردی نسبت به پرتوهای آلفا حساس نیستندنوترون نوترون ذره ای باجرم اتمی متحد که برابر یک دوازدهم جرم اتم کربن 12 است و فاقد بار الکتریکی است. یکی از منابع این ذرات، راکتورهای هسته ای هستند که در آنها اورانیم شکافته شده و نوترون و انرژی حرارتی آزاد می کند. از این رو نوترونها را تنها می توان در مجاورت منابع تولید این ذرات در زمانی کمتر از یک ثانیه آشکار ساخت.پرتوهای ایکس ، با شتاب الکترونها در ولتاژ بالا و برخورد به یک هدف فلزی، ترجیحا با عدد اتمی بالا تولید می شوند. پرتوهای گاما از فعل و انفعالات درون هسته اتم و پرتوهای ایکس از فعل و انفعالات خارج هسته اتم منشا می گیرند.اثرات جسمی پرتوهای یونیزان از اختلالات جزئی و موقتی در بعضی از اعمال فیزیولوژیک گرفته تا خطرات جدی مانند کاهش عمر، کاهش مقاومت در مقابل بیماریها، کاهش قدرت تولید مثل، ایجاد کاتاراکت (آب مروارید)، سرطان خون و یا انواع دیگر سرطان، آسیب به جنین در حال رشد، متفاوت می باشد.اثر غیر مستقیم زمانی اتفاق می افتد که مولکولی مانند مولکول آب که اهمیت کمتری دارد، به یونها یا رادیکالهای فعال تجزیه شود. اجزای تجزیه شده وآسیبهائی ایجاد می شود DNA باعث اختلال در عمل اصلی آسیب های زیست شناختی پرتوها، به اثرات,رتوهای یونیزان- پرتو آلفا- اثرات بهداشتی ...ادامه مطلب